“Wanawake wanapopata rasilimali, wanaweza kujikomboa kutoka katika umaskini na kuchangia maendeleo ya jamii nzima.”

Jua la asubuhi lilikuwa bado halijachomoza vizuri wakati Fatuma Seif Juma alipoanza shughuli zake katika vilima vya kijani kibichi vya Kisiwa cha Pemba, Zanzibar, Tanzania. Mikono yake iliyochakaa kwa kazi ilimwaga maziwa kutoka kwa ng’ombe wake wawili wa maziwa – wanyama waliokuwa na maana kubwa zaidi ya kuwa mifugo wa kawaida. Kwa mama huyu wa watoto wanne mwenye umri wa miaka 47, ng’ombe hawa walikuwa ishara ya ushindi wake dhidi ya vizuizi vya kijamii na ukombozi wa familia yake kutoka kwenye umaskini.

“Kuna wakati sikuweza hata kuota kumiliki chochote,” Fatuma anasema, macho yake yakitazama mbali huku akikumbuka siku ngumu za nyuma. Kama wanawake wengi katika jamii yake, alikulia kwenye utamaduni ulioweka vikwazo kwa elimu na fursa za kiuchumi kwa wanawake. Mzigo wa kuwatunza watu tisa katika kaya yake ulikuwa mzito, na maumivu ya kuwaona binti zake watatu wakiolewa wakiwa wadogo – kama njia ya kukabiliana na umaskini wa familia – bado yanamwandama.

“Iliniuma sana kuona mustakabali wa watoto wangu ukikatishwa kwa sababu hatukuwa na uwezo wa kulipa ada za shule,” anasema kwa sauti ya huzuni, akisimama kwa muda katikati ya shughuli zake za asubuhi. “Kama mama, huwezi kusahau aina hiyo ya kutokuwa na msaada.”

Lakini mwaka 2018, fursa isiyotarajiwa ilibisha hodi mlangoni kwa Fatuma. Kupitia Jumuiya ya Ushirika wa Msingi wa Jitihada, aligundua mradi wa maziwa wa Heifer International. Mpango huu haukuwa tu mkopo wa kununua mifugo – ulijumuisha mafunzo ya kina kuhusu ufugaji wa maziwa, mbegu za malisho, na msaada wa ujenzi wa banda la ng’ombe. Kwa Fatuma, hii ilikuwa mwangaza wa matumaini katika maisha yaliyojaa vikwazo.

“Mkopo wa kununua ng’ombe ulikuwa fursa yangu ya kuanza kujenga maisha bora,” anasema kwa tabasamu. “Haikuwa tu kuhusu kupata mkopo, bali pia kujifunza na kujenga ujasiri wa kuboresha maisha yangu.”

Licha ya kuwa mmoja wa wanawake watatu pekee kati ya wakulima ishirini katika shirika lao, Fatuma alionyesha nguvu ya kumpa mwanamke rasilimali. Leo, ng’ombe wake wawili wanazalisha lita 20 za maziwa kwa siku, ambapo kila lita huuzwa kwa shilingi 2,000 za Kitanzania – kipato muhimu kwa familia yake. Mabadiliko yamekuwa makubwa. Mapato ya familia yake yameongezeka zaidi ya mara tatu, kutoka shilingi 800,000 hadi 2,500,000 kwa mwaka.

Athari zake zimeenda mbali zaidi ya takwimu. Pemba inajulikana kwa kilimo kikubwa cha karafuu – zao la biashara muhimu katika eneo hilo. Kupitia mapato yake, Fatuma ameweza kupanua shughuli zake na kuanza biashara ya karafuu pamoja na kununua gari la ng’ombe kwa ajili ya kusafirisha mazao ya shamba. Muhimu zaidi, amepata kitu kisicho na thamani ya pesa: uhuru na heshima ndani ya familia yake.

“Najivunia kuwa sasa ninaweza kuihudumia familia yangu,” anasema kwa kujiamini akiwa amesimama kwenye banda lake la ng’ombe. “Watoto wangu wanaweza kuendelea na masomo yao, na mimi sihisi tena kutokuwa na msaada.”

Kuwawezesha Wanawake; Kujenga Jamii

Licha ya kuwa wachache katika mradi huo, Fatuma na wenzake wawili walionyesha mafanikio makubwa kwa kutumia mbinu bora za uzalishaji wa maziwa, jambo lililosaidia kuongeza tija yao.

“Wanawake kama Fatuma wameonyesha kuwa wanapopata fursa ya kumiliki rasilimali za uzalishaji, wanaweza kubadilisha si tu maisha ya familia zao bali pia jamii kwa ujumla,” anasema Abdullah Hamad Khamis, Mwenyekiti wa Ushirika wa Wafugaji wa Maziwa wa Pemba (PEDACU).

Mwaka 2024, kupitia mradi wa Tanzania Inclusive Processor-Producer Partnership in Dairy (TI3P), wanawake 55 kati ya wafugaji wadogo wa maziwa 153 katika Kisiwa cha Pemba walipokea ndama bora kupitia mpango wa ufadhili na Benki ya Maendeleo ya Kilimo Tanzania (TADB). Fatuma alikuwa mmoja wa wanawake watano waliopata msaada huo kupitia ushirika wake.

Mafanikio ya Fatuma yameleta msukumo mkubwa katika jamii. Kila asubuhi, wanawake wanapokusanyika kupeleka maziwa yao, simulizi ya Fatuma inawaweka katika mazungumzo ya matumaini na mabadiliko.

“Safari ya Fatuma inatufundisha kuwa wanawake wanapopata rasilimali, wanaweza kujikomboa kutoka kwenye umaskini na kuchangia maendeleo ya jamii nzima,” anasema Khamis, ambaye pia ni Mkuu wa Idara ya Mifugo Pemba.

Jua linapozidi kupanda, Fatuma anaendelea kuwahudumia ng’ombe wake kwa uangalifu mkubwa. Sasa anakabiliana na changamoto mpya, hasa upatikanaji wa masoko makubwa, lakini dhamira yake haijayumba. “Natarajia kuongeza idadi ya ng’ombe wangu na kuendelea kuihudumia familia yangu,” anasema kwa matumaini. “Safari hii imenifundisha kuwa kwa bidii na msaada sahihi, kila kitu kinawezekana.”

Hadithi ya Fatuma si tu mafanikio ya kiuchumi. Ni ushuhuda wa nguvu ya mabadiliko yanayowezekana pale ambapo wanawake wanapewa nyenzo za kufanikiwa, mwanamke mmoja, familia moja kwa wakati mmoja.