LIPEDEMA ni ugonjwa unaohusisha mkusanyiko wa wa mafuta, hali ya isiyokuwa ya kawaida ya kukusanyika ta kwenye miguu na mikono.

Hali hii inaelezewa kwa mara ya kwanza mwaka 1940, lakini bado mara nyingi huchanganyikiwa na unene au mafuta ya ziada.

Tofauti na unene, mafuta ya lipedema yana sifa za kipekee, ikiwa ni pamoja na mwonekano wa uvimbe unaofanana na mgegu ya machungwa" au "punje ya mchele. 

Mafuta haya hayawezi kupunguzwa kwa kupitia lishe bora au mazoezi.

Daktari wa Upasuaji na Mwanzilishi wa Taasisi ya Lipedema, Dk. Fábio Kamamoto, huko São Paulo, anasema: 

"Tunashuhudia wanawake wenye kiuno chembamba, wanaokula lishe bora, kufanya mazoezi, lakini bado wanakumbana na hali hii isiyowafurahisha, kwa sababu mikono na miguu yao bado inakuwa na maumbile yasiyofaa."

Hii inaonesha jinsi lipedema inavyokuwa changamoto, kwani hata kwa jitihada za kula vyema na kufanya mazoezi, dalili za hali hii haziepukiki.

Mwaka wa 2019, Shirika la Afya Duniani (WHO), liliitambua lipedema kama ugonjwa usiokuwa wa kawaida.

Na  mnamo 2022, hali hii ilijumuishwa katika Mfumo wa Kimataifa wa Uainishaji wa Magonjwa (ICD-11), ambayo ni kitabu kinachotumika sana kama rejea ya kimataifa kwa ajili ya kutambua na kurekodi hali za kiafya.

Hii ni hatua kubwa katika kutambua lipedema kama ugonjwa unaohitaji matibabu maalum, na pia inasaidia kuongeza ufahamu na ufuatiliaji wa hali hii duniani kote.

Ujumuishaji wa lipedema katika ICD-11 hurahisisha uratibu wa utambuzi, usajili na mipango ya sera za afya, hivyo kusaidia kuendeleza huduma kwa ugonjwa huu ambao bado haujulikani vya kutosha.

Hata hivyo, nchini Brazil, utekelezaji wa ICD-11, ambao awali ulipangwa kuanza mwaka 2025, umesogezwa mbele hadi 2027 na Wizara ya Afya. Sababu ya ucheleweshaji huu ni mahitaji ya mafunzo kwa wataalamu na uwezeshaji wa mifumo ya afya.

Lipedema inajumuisha hatua tano tofauti, zinazobadilika kulingana na kiwango cha ugonjwa. Kadri ugonjwa unavyoendelea, athari zake zinakuwa dhahiri zaidi, zikigusa sio tu afya ya kimwili, bali pia ukuaji na muonekano wa mwili.

Viashiria vya awali vya Lipedema ni pamoja na uvimbe wa miguu baina ya nchi mbili (mafuta yanakusanyika chini ya magoti na mwili unakuwa mfinyu wa juu ya vifundo vya miguu) mrundikano wa mafuta usio na uwiano, ulaini wa ngozi ukigusa na kuchubuka kwa urahisi. 

Utambuzi wa wakati na matibabu ni muhimu, ili kudhibiti Lipedema kwa ufanisi.

Dalili nyingine za kawaida ni maumivu, miguu mizito, kuchoka kwa urahisi, na alama za ngozi zinazotokana na mzunguko mbaya wa damu, ikiwa ni dalili za kudumu ya hali hii na athari zake kwa afya na ukuaji.

Hata hivyo, dalili hizi peke yake zinaweza kuashiria magonjwa mengine, na hivyo ni muhimu kutafuta ushauri wa kitaalamu ili kupata utambuzi sahihi.

UTAFITI UNAENDELEA WA LIPEDEMA

Lipedema huchukuliwa kuwa ugonjwa mpya sio tu, kwa sababu wataalamu wa afya hawajui hali hiyo, ambayo huendelea hata miaka themanini na mitano baada ya kuelezewa, lakini pia kwa sababu majibu mahsusi kuhusu ugonjwa huo hayajapatikana bado.

Daktari wa uUpasuaji wa Mishipa, Mauro de Andrade, anaeleza kwamba kwa muda mrefu, mafuta yalizingatiwa tu kama kihamisha joto na hifadhi ya nishati.

"Bado tunahitaji kuelewa mfumo wa mkusanyiko tofauti wa mafuta ya lipedema na njia zake ambazo ni, michakato unaohusisha uzalishaji, uhifadhi na uhamasishaji wa mafuta haya mwilini," anasema Kamamoto, ambaye ni Mtaalamu wa Tume ya Magonjwa ya Lymphatic ya Jumuiya ya Brazil na Upasuaji wa Mishipa - wa SP (SBACV-SP).

Dk. Kamamoto anaongeza kwamba swali kuu linalosubiri majibu ni kwa nini lipedema hutokea.

"Tunajua kwamba ugonjwa huu una sababu za kijenetiki na kwamba unahusiana na matatizo katika estrogeni, jambo linaloeleza kwa nini husababisha madhara zaidi wakati wa mabadiliko ya homoni, kama vile kipindi cha umri wa kubalehe na ujauzito."

Daktari wa upasuaji Fábio Kamamoto, ambaye sasa anatumia sehemu kubwa ya mazoezi ya matibabu ya ugonjwa huu, alijifunza tu kuhusu lipedema miaka kumi iliyopita.

"Rafiki yangu mmoja wa tiba ya viungo alirejea kutoka kwenye mkutano nchini Marekani na kuniambia: 'Fábio, nahitaji umtibu mmoja wa wagonjwa wangu ambaye ana ugonjwa wa lipedema'. Hata sikujua neno hilo wakati huo."

"Mgonjwa huyu alikuwa na dalili nyingi ninazozitambua leo, lakini ambazo hazikuzungumzwa sana wakati huo: kiuno chembamba, miguu minene,huwa mbaya zaidi baada ya kutumia uzazi wa mpango, ugumu wa kupoteza uzito katika sehemu ya chini ya mwili na uvimbe wenye maumivu."

Dalili bado hazijajulikana kwa wengi, ingawa inakadiriwa kuwa asilimia 10 ya wanawake duniani kote wanaugua ugonjwa huu.

Nchini Brazili, hii inawakilisha takribani watu milioni 10. 

Hali hii inapatikana katika nchi kama Ujerumani, Uhispania, Australia na Marekani.

Licha ya idadi hii ya juu, ni katika miaka ya hivi karibuni tu ambapo ugonjwa huo umejulikana sana, na machapisho mengi yanaonya juu ya dalili za kawaida kwenye mitandao ya kijamii na baadhi ya watu mashuhuri, kama vile mwanamitindo Yasmin Brunet, wakizungumza waziwazi juu ya dalili zake.

Kutokana na kipengele kipya, baadhi ya wataalamu wa afya bado wanajadiliana ikiwa lipedema inachukuliwa kuwa ugonjwa.

"Kwa sababu bado haijaeleweka vizuri, pamoja na kwamba tayari iko kwenye ICD-11, baadhi ya madaktari hawakubali uwepo wake.

“Hii inatokana na kitazamo hasi kama vile kuwachukulia wanawake hao kama wavivu au kuwatuhumu kutumia lipedema kuwa kisingizio cha kunenepa," anafafanua.

ATHARI KIAFYA

Lipedema, ingawa bado ni fumbo kwa sayansi, lina madhara halisi kwa miili ya wanawake.

"Mfumo wa limfu ni moja ya maeneo yanayoathiriwa zaidi," anasema Kamamoto. "Unafanya kazi kama mfumo wa mabomba unaochuja maji kutoka kwa tishu kurudi kwenye moyo.

“Wakati mfumo huu unapojaa, matatizo kama vile lymphedema yanaweza kutokea. Kwa maneno mengine, mfumo wa limfu hukusanya maji kutoka kwa tishu, kuyachukua kwenye mfumo, na kuyasukuma kurudi kwenye moyo."

"Wakati mwingine mfumo wa limfu hauharibiki au kupasuka, lakini unafanya kazi polepole, kama vile umejaa shinikizo la nje," anaeleza mtaalamu huyo.

“Uzito mkubwa kwenye miguu unaweza kusababisha maumivu ya magoti, kupungua kwa nguvu za ligamenti, na mabadiliko katika kutembea.

"Kama lipedema haitashughulikiwa mapema, tunajikuta tukishughulika tu na matokeo, kama vile mahitaji ya kutibu goti lililovimba, bila kujali afya ya jumla ya mgonjwa," anatahadharisha daktari wa upasuaji.

Zaidi ya hayo, tafiti zinaonyesha kuwa wagonjwa wa lipedema mara nyingi wanakutana na matatizo ya akili, ikiwa ni pamoja na mtazamo mdogo wa kujithamini, msongo wa mawazo na wasiwasi.

"Wengi wamekuzwa kwa dhihaka na wanahisi kwamba hata kwa lishe, mazoezi na matibabu, hali yao inazidi kuwa mbaya.

Hii husababisha kukata tamaa na, katika baadhi ya matukio, inaweza kusababisha lishe kali zinazojitokeza, na kusababisha kula kupita kiasi na, mwishowe, matatizo kama vile anorexia na bulimia," anahitimisha daktari wa upasuaji.

UCHUNGUZI ULIVYO

Daktari Andrade, anafafanua vipengele vinavyozingatiwa wakati wa kufanya uchunguzi wa vipimo kwa mtu mwenye viashiria vya lipedema.

"Tunapima muda ulio pita tangu mtu alipoanza kulalamika kuhusu kutokuwepo kwa usawa wa mafuta mwilini na ugumu wa kupunguza mafuta haya, hata baada ya kupoteza uzito mkubwa.

Pia tunangalia uhusiano kati ya ugonjwa huu na mabadiliko ya homoni, kama vile kipindi cha hedhi ya kwanza na ujauzito, au ongezeko la uzito.

Kipengele kingine muhimu ni historia ya familia, kutokana na ripoti zinavyofanana katika familia kuonekana kwa wagonjwa wengi."

Kwa mujibu wa daktari, vipimo mara nyingi havihitajiki ili kutambua lipedema, lakini vinaweza kuwa muhimu katika kugundua matatizo yanayohusiana na kufuatilia matibabu.

MATIBABU

Bado hakuna tiba ya kudumu ya lipedema. Njia kuu ya matibabu huzingatia lishe kamili. Lishe kamili, matibabu halisi huangazia kupunguza vyakula vya kusindika na kufanya mazoezi.

Utoaji wa limfu na kuvaa soksi kunaweza kusaidia kupunguza uvimbe na hisia ya uzito kwenye miguu. Hata hivyo, matokeo ni ya muda tu na yanasaidia kudhibiti dalili.

Katika baadhi ya kesi, wataalamu wa afya wanaweza kupendekeza upasuaji unaoondoa seli za mafuta — kwa wagonjwa wa lipedema, seli zinazohusiana na ugonjwa huu.

"Ingawa haiwezekani kuondoa seli zote zilizoharibika, zile zinazobaki hazizaliani kuunda tishu mpya.

Hii ndiyo sababu matokeo ya muda mrefu yanaonyesha hatua kubwa," anasisitiza Kamamoto.

Hata hivyo, gharama ya mchakato huu ni kubwa: katika jiji la São Paulo, hugharimu takribani reals 40,000 za Brazil (karibu 4,300,000 CFA francs), bila ya kujumuisha uchunguzi kabla ya upasuaji, utoaji wa limfu baada ya upasuaji na vifaa vinavyohitajika kwa ajili ya matibabu, kama vile soksi za upasuaji.